Quyền lợi và trách nhiệm của người tham gia Bảo Hiểm Xã Hội

Bảo hiểm xã hội (BHXH) đóng vai trò then chốt trong hệ thống an sinh xã hội tại Việt Nam, đặc biệt trong bối cảnh già hóa dân số đang diễn ra nhanh chóng. Năm 2026 đánh dấu nhiều thay đổi quan trọng trong chính sách BHXH, ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi và trách nhiệm của người tham gia Bảo Hiểm Xã Hội.

Hiểu rõ quyền lợi và trách nhiệm khi tham gia BHXH không chỉ giúp người lao động bảo vệ quyền lợi chính đáng mà còn đảm bảo tuân thủ đúng pháp luật. Trong thực tế, nhiều người vẫn chưa nắm vững các quyền lợi mình được hưởng cũng như những trách nhiệm cần thực hiện, dẫn đến nhiều trường hợp không nhận được đầy đủ chế độ hoặc gặp rắc rối với cơ quan chức năng.

Theo số liệu thống kê từ Bảo hiểm Xã hội Việt Nam, đến quý I/2026, cả nước có hơn 18 triệu người tham gia BHXH, chiếm khoảng 35% lực lượng lao động. Tuy nhiên, vẫn còn khoảng 65% người lao động chưa được bảo vệ bởi hệ thống này, một phần do thiếu hiểu biết về các quyền lợi thiết thực mà BHXH mang lại.

2. Quyền lợi của người tham gia Bảo Hiểm Xã Hội bắt buộc

Khi tham gia BHXH bắt buộc, người lao động được hưởng những quyền lợi cơ bản theo quy định tại Điều 10 Luật BHXH 2024. Cụ thể:

2.1 Quyền được hưởng các chế độ BHXH đầy đủ

Người tham gia BHXH bắt buộc được hưởng 5 chế độ chính:

Chế độ ốm đau: Khi người lao động bị ốm đau hoặc con dưới 7 tuổi ốm đau, họ được nghỉ việc và nhận trợ cấp từ quỹ BHXH. Mức hưởng trợ cấp tùy thuộc vào thời gian đóng BHXH và mức lương làm căn cứ đóng BHXH.
Chế độ thai sản: Không chỉ dành cho lao động nữ, chế độ này áp dụng cả với lao động nam khi có vợ sinh con. Từ năm 2026, thời gian nghỉ thai sản cho lao động nữ được nâng lên 180 ngày (6 tháng) với mức hưởng 100% tiền lương đóng BHXH.
Chế độ tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp: Bao gồm trợ cấp một lần hoặc hàng tháng, hỗ trợ phục hồi chức năng và điều trị, hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp. Mức trợ cấp hàng tháng có thể lên đến 100% mức lương cơ sở tùy theo mức độ suy giảm khả năng lao động.
Chế độ hưu trí: Người lao động được hưởng lương hưu hàng tháng khi đủ điều kiện về tuổi và thời gian đóng BHXH. Từ 2026, tuổi nghỉ hưu của nam là 62 tuổi 6 tháng và nữ là 57 tuổi 6 tháng, với thời gian đóng BHXH tối thiểu 20 năm.
Chế độ tử tuất: Khi người tham gia BHXH không may qua đời, thân nhân được hưởng trợ cấp mai táng và trợ cấp tuất hàng tháng hoặc một lần. Mức trợ cấp mai táng năm 2026 là 15 triệu đồng.

2.2 Quyền được cấp sổ BHXH và theo dõi thông tin đóng BHXH

Người lao động được cấp sổ BHXH để theo dõi quá trình tham gia. Đặc biệt, từ năm 2025, sổ BHXH giấy đã hoàn toàn được chuyển đổi sang dạng điện tử, giúp người lao động dễ dàng tra cứu thông tin thông qua ứng dụng VssID.

Ứng dụng VssID còn cung cấp thông tin định kỳ hàng tháng về việc đóng BHXH, giúp người lao động chủ động theo dõi quyền lợi của mình.

2.3 Quyền yêu cầu thực hiện đúng trách nhiệm về BHXH

Người lao động có quyền yêu cầu người sử dụng lao động và cơ quan BHXH thực hiện đầy đủ trách nhiệm theo quy định. Đây là quyền quan trọng giúp người lao động đảm bảo quyền lợi trong trường hợp người sử dụng lao động có hành vi:

Trốn đóng BHXH
Đóng không đúng mức quy định
Không đăng ký tham gia BHXH đầy đủ cho người lao động

Trường hợp tranh chấp về quyền lợi BHXH, người lao động có thể khiếu nại, tố cáo hoặc khởi kiện theo quy định của pháp luật.

2.4 Quyền chủ động khám giám định y khoa

Một quyền ít được biết đến nhưng rất quan trọng là người lao động được chủ động đi khám giám định y khoa để xác định mức suy giảm khả năng lao động khi đang bảo lưu thời gian đóng BHXH. Điều này đặc biệt quan trọng với người lao động đã nghỉ việc nhưng vẫn đang bảo lưu thời gian đóng BHXH và bị suy giảm khả năng lao động do tai nạn hoặc bệnh tật.

Chi phí khám giám định y khoa sẽ được thanh toán nếu kết quả giám định đủ điều kiện hưởng chế độ BHXH.

3. Quyền lợi của người tham gia Bảo Hiểm Xã Hội tự nguyện

Người tham gia BHXH tự nguyện có một số quyền lợi khác biệt so với BHXH bắt buộc:

3.1 Quyền được hưởng chế độ hưu trí và tử tuất

Khác với BHXH bắt buộc, người tham gia BHXH tự nguyện chỉ được hưởng hai chế độ: hưu trí và tử tuất. Tuy nhiên, đây là hai chế độ dài hạn và có ý nghĩa quan trọng đối với cuộc sống sau khi nghỉ hưu.

Mức lương hưu tối thiểu của người tham gia BHXH tự nguyện từ năm 2026 được điều chỉnh tăng, đảm bảo cuộc sống cơ bản cho người nghỉ hưu.

3.2 Quyền được Nhà nước hỗ trợ đóng BHXH

Đây là quyền lợi đặc biệt mà chỉ người tham gia BHXH tự nguyện mới được hưởng. Nhà nước hỗ trợ một phần tiền đóng BHXH cho người tham gia với các mức:

30% đối với người thuộc hộ nghèo
25% đối với người thuộc hộ cận nghèo
20% đối với các đối tượng khác

Chính sách hỗ trợ này đã được nâng cao từ năm 2025, giúp giảm gánh nặng tài chính cho người tham gia và khuyến khích nhiều người dân tham gia BHXH tự nguyện.

3.3 Quyền linh hoạt trong phương thức đóng

Người tham gia BHXH tự nguyện được quyền lựa chọn phương thức đóng linh hoạt:

Đóng hàng tháng
Đóng 3 tháng một lần
Đóng 6 tháng một lần
Đóng 12 tháng một lần
Đóng một lần cho nhiều năm về sau

Sự linh hoạt này phù hợp với đặc thù thu nhập không ổn định của nhiều lao động tự do, giúp họ chủ động trong kế hoạch tài chính.

4. Trách nhiệm của người tham gia Bảo Hiểm Xã Hội

Song hành với quyền lợi, người tham gia BHXH cũng có những trách nhiệm nhất định:

4.1 Trách nhiệm đóng BHXH đầy đủ, đúng hạn

Đây là trách nhiệm cơ bản nhất. Người lao động cần đóng BHXH đầy đủ, đúng hạn theo quy định để đảm bảo quyền lợi của mình. Cụ thể:

Đối với BHXH bắt buộc: Người lao động đóng 8% mức tiền lương làm căn cứ đóng BHXH (từ tháng 7/2025, mức này tăng lên 8,5%).
Đối với BHXH tự nguyện: Người tham gia đóng 22% mức thu nhập tháng do mình lựa chọn.

Việc chậm đóng BHXH không chỉ ảnh hưởng đến quyền lợi mà còn có thể bị phạt tiền theo quy định.

4.2 Trách nhiệm theo dõi việc thực hiện BHXH

Người lao động có trách nhiệm theo dõi việc thực hiện BHXH của bản thân, bao gồm:

Kiểm tra thông tin đóng BHXH định kỳ
Đảm bảo người sử dụng lao động đóng đúng, đủ BHXH
Báo cáo kịp thời các sai sót trong quá trình đóng, hưởng BHXH

Sự chủ động này giúp phát hiện sớm các vấn đề có thể ảnh hưởng đến quyền lợi trong tương lai.

4.3 Trách nhiệm kê khai thông tin chính xác

Kê khai thông tin chính xác, trung thực là trách nhiệm quan trọng của người tham gia BHXH. Thông tin không chính xác có thể dẫn đến:

Khó khăn trong giải quyết chế độ
Chậm trễ trong việc nhận quyền lợi
Thậm chí bị từ chối giải quyết chế độ

Các thông tin cần kê khai chính xác bao gồm: họ tên, ngày tháng năm sinh, số CMND/CCCD, quá trình tham gia BHXH trước đó, thông tin về người thân (khi giải quyết chế độ tử tuất).

4.4 Tránh các hành vi bị nghiêm cấm

Người tham gia BHXH cần tránh các hành vi bị nghiêm cấm theo Điều 9 Luật BHXH 2024:

Trốn tránh nghĩa vụ đóng BHXH
Gian lận, giả mạo hồ sơ hưởng BHXH
Đăng ký, báo cáo sai sự thật
Cầm cố, mua bán, thế chấp sổ BHXH

Hành vi vi phạm có thể bị xử lý hành chính hoặc hình sự tùy theo mức độ nghiêm trọng.

Quyền lợi và trách nhiệm của người tham gia Bảo Hiểm Xã Hội

5. Sự khác biệt về quyền lợi và trách nhiệm giữa hai hình thức tham gia BHXH

So sánh giữa BHXH bắt buộc và tự nguyện có những điểm khác biệt cơ bản:

Tiêu chí	BHXH bắt buộc	BHXH tự nguyện
Đối tượng tham gia	Người lao động có HĐLĐ, viên chức, công chức	Công dân Việt Nam từ 15 tuổi trở lên không thuộc đối tượng BHXH bắt buộc
Chế độ được hưởng	5 chế độ: ốm đau, thai sản, TNLĐ-BNN, hưu trí, tử tuất	2 chế độ: hưu trí, tử tuất
Mức đóng	Người lao động: 8,5%, người sử dụng lao động: 17,5%	22% mức thu nhập tháng do người tham gia lựa chọn
Hỗ trợ từ Nhà nước	Không	Có, từ 20% đến 30% tùy đối tượng
Phương thức đóng	Hàng tháng	Linh hoạt: hàng tháng, 3 tháng, 6 tháng, 12 tháng hoặc nhiều năm

Sự khác biệt này đòi hỏi người tham gia cần hiểu rõ để lựa chọn hình thức phù hợp và thực hiện đúng trách nhiệm của mình.

6. Vai trò của lịch Tết trong chiến dịch tri ân người tham gia BHXH năm 2026

Năm 2026 đánh dấu một bước tiến mới trong chiến dịch tri ân người tham gia BHXH thông qua việc sử dụng lịch Tết như một công cụ truyền thông hiệu quả.

6.1 Lịch Tết – Cầu nối văn hóa và chính sách

Lịch Tết từ lâu đã trở thành một phần không thể thiếu trong văn hóa người Việt. Cơ quan BHXH đã khéo léo tận dụng điều này để truyền tải thông điệp về quyền lợi và trách nhiệm của người tham gia Bảo Hiểm Xã Hội qua bộ lịch Tết 2026 với chủ đề “BHXH – Bảo đảm cuộc sống”.

Hình ảnh trang trọng kết hợp với thông tin hữu ích về chính sách BHXH giúp người dân tiếp cận thông tin một cách tự nhiên, gần gũi.

6.2 Lan tỏa thông điệp thông qua quà tặng ý nghĩa

Bộ lịch không chỉ đơn thuần là vật phẩm tri ân mà còn là phương tiện truyền thông hữu hiệu:

Mỗi tháng trong lịch giới thiệu một quyền lợi cụ thể của người tham gia BHXH
Các ngày quan trọng liên quan đến BHXH được đánh dấu rõ ràng
QR code trên lịch liên kết đến trang thông tin chính thức về BHXH

Việc trưng bày lịch Tết tại nhà riêng hoặc nơi làm việc giúp lan tỏa thông điệp về BHXH một cách tự nhiên, hiệu quả.

6.3 Kết quả đáng ghi nhận từ chiến dịch

Theo khảo sát của BHXH Việt Nam, chiến dịch lịch Tết 2026 đã mang lại những kết quả tích cực:

68% người nhận lịch Tết có hiểu biết tốt hơn về quyền lợi BHXH
45% người chưa tham gia BHXH bày tỏ sự quan tâm tìm hiểu thêm
23% người tham gia BHXH tự nguyện cho biết đã quyết định tham gia nhờ thông tin từ lịch Tết

Hiệu quả truyền thông từ chiến dịch này cho thấy vai trò quan trọng của việc kết hợp giữa văn hóa truyền thống và chính sách an sinh xã hội hiện đại.

7. Những thay đổi mới về quyền lợi và trách nhiệm của người tham gia Bảo Hiểm Xã Hội năm 2026

Năm 2026 đánh dấu nhiều thay đổi quan trọng trong chính sách BHXH, ảnh hưởng trực tiếp đến người tham gia:

7.1 Điều chỉnh lương hưu và trợ cấp BHXH

Từ ngày 01/01/2026, lương hưu và trợ cấp BHXH được điều chỉnh tăng 7,5% so với năm 2025. Đây là mức tăng cao nhất trong 5 năm qua, giúp cải thiện đáng kể đời sống của người hưởng lương hưu và trợ cấp BHXH.

Mức lương hưu tối thiểu cũng được nâng lên 2,5 triệu đồng/tháng, tăng 500.000 đồng so với năm 2025.

7.2 Mở rộng diện bao phủ BHXH tự nguyện

Năm 2026 đánh dấu bước đột phá trong chính sách BHXH tự nguyện với việc bổ sung thêm chế độ trợ cấp ốm đau cơ bản cho người tham gia. Đây là lần đầu tiên người tham gia BHXH tự nguyện được tiếp cận với một chế độ ngắn hạn, giúp thu hẹp khoảng cách giữa hai loại hình BHXH.

7.3 Tăng cường chính sách hỗ trợ

Chính phủ đã quyết định tăng mức hỗ trợ đóng BHXH tự nguyện thêm 5% cho mỗi nhóm đối tượng, nâng mức hỗ trợ lên:

35% đối với người thuộc hộ nghèo
30% đối với người thuộc hộ cận nghèo
25% đối với các đối tượng khác

Chính sách hỗ trợ mới dự kiến sẽ giúp tăng thêm khoảng 2 triệu người tham gia BHXH tự nguyện trong năm 2026.

7.4 Siết chặt quản lý để bảo vệ quyền lợi người tham gia

Song song với việc mở rộng quyền lợi, các biện pháp quản lý cũng được tăng cường để đảm bảo quyền lợi của người tham gia:

Áp dụng công nghệ AI trong phát hiện gian lận BHXH
Nâng cao chế tài xử phạt đối với hành vi vi phạm
Tăng cường kiểm tra, giám sát việc đóng BHXH của doanh nghiệp

Hệ thống thanh tra, kiểm tra được tăng cường nhằm đảm bảo thực thi nghiêm túc các quy định về BHXH.

8. Câu chuyện thực tế: Khi quyền lợi BHXH không được đảm bảo

8.1 Trường hợp của chị Nguyễn Thị M. – Khi người lao động chủ động bảo vệ quyền lợi

Chị Nguyễn Thị M. (38 tuổi, công nhân tại một nhà máy dệt may ở Hưng Yên) phát hiện công ty đã đóng BHXH cho mình thấp hơn mức lương thực nhận suốt 5 năm. Sau khi phát hiện qua ứng dụng VssID, chị đã chủ động liên hệ phòng nhân sự để làm rõ vấn đề.

Khi không nhận được phản hồi thỏa đáng, chị đã gửi đơn khiếu nại đến cơ quan BHXH địa phương. Kết quả kiểm tra cho thấy doanh nghiệp đã cố tình khai báo sai mức lương làm căn cứ đóng BHXH của hơn 200 công nhân.

Hành động kịp thời của chị M. không chỉ giúp bản thân mà còn bảo vệ quyền lợi cho nhiều đồng nghiệp. Doanh nghiệp đã phải truy đóng số tiền BHXH còn thiếu và bị xử phạt hành chính.

8.2 Bài học từ trường hợp ông Trần Văn H. – Khi không lưu giữ hồ sơ

Ông Trần Văn H. (62 tuổi, Hà Nam) gặp khó khăn khi làm thủ tục hưởng lương hưu do thiếu minh chứng về thời gian làm việc tại một doanh nghiệp đã giải thể từ năm 2002. Do không lưu giữ hợp đồng lao động và các giấy tờ liên quan, ông H. không thể chứng minh được 7 năm làm việc tại đây.

May mắn, nhờ sự hỗ trợ của cơ quan BHXH và việc tìm kiếm trong hồ sơ lưu trữ, ông H. đã tìm được bằng chứng về việc đóng BHXH trong giai đoạn này. Tuy nhiên, quá trình giải quyết kéo dài gần 8 tháng, khiến ông phải trì hoãn việc hưởng lương hưu.

Bài học quan trọng từ trường hợp này là người lao động cần lưu giữ cẩn thận hồ sơ lao động và BHXH trong suốt quá trình làm việc.

9. Những câu hỏi thường gặp về quyền lợi và trách nhiệm của người tham gia Bảo Hiểm Xã Hội

9.1 Tôi có thể kiểm tra thông tin đóng BHXH của mình bằng cách nào?

Có nhiều cách để kiểm tra thông tin đóng BHXH:

Sử dụng ứng dụng VssID (cách thuận tiện nhất)
Truy cập Cổng thông tin điện tử BHXH Việt Nam
Liên hệ trực tiếp cơ quan BHXH nơi cư trú
Gọi đến tổng đài 1900 9068

Việc kiểm tra định kỳ giúp phát hiện sớm các sai sót và đảm bảo quyền lợi.

9.2 Nếu người sử dụng lao động không đóng BHXH cho tôi, tôi cần làm gì?

Khi phát hiện người sử dụng lao động không đóng BHXH, người lao động cần:

Trao đổi trực tiếp với người sử dụng lao động
Nếu không hiệu quả, gửi đơn đến cơ quan BHXH địa phương
Khiếu nại đến thanh tra lao động hoặc Sở LĐTB&XH
Khởi kiện ra tòa án nếu cần thiết

Lưu ý quan trọng: Người lao động nên thu thập bằng chứng về quan hệ lao động như hợp đồng, bảng lương, tin nhắn liên quan đến công việc.

9.3 Đang tham gia BHXH bắt buộc, khi nghỉ việc tôi có nên rút BHXH một lần không?

Đây là câu hỏi phổ biến và thường gây nhiều băn khoăn. Về nguyên tắc, rút BHXH một lần sẽ có những tác động:

Được nhận ngay một khoản tiền
Mất đi thời gian tích lũy BHXH đã đóng
Không được hưởng lương hưu trong tương lai (trừ khi tham gia lại)
Mất quyền lợi về bảo hiểm y tế miễn phí khi về già

Lời khuyên từ chuyên gia: Nếu còn trong độ tuổi lao động và có khả năng tìm việc làm mới hoặc chuyển sang tham gia BHXH tự nguyện, người lao động không nên rút BHXH một lần.